Utvrđenje sačinjavaju tri ugaona bastiona – tabije formirajući približno jednakokraki trougao, čije strane imaju dužinu od oko 200 m. Pored pomenutih tabija, na bedemima tvrđave nalazi se i kula poznata kao Stara izvidnica, ili Kula motrilja, smeštena na približnoj polovini razdaljine između severne i zapadne tabije. Kulu motrilju i severnu tabiju povezuje kamenom zidani bedem predstavljajući jedini vidljivi ostatak ove vrste odbrambenih zidova.
Tvrđava u centru grada
Omeđena sa svih stranaNa mestu današnje Tvrđave koja se nalazi na uzvišenju koje sa severozapadne strane omeđava reka Raška, a sa istočne Stara čarsija, u XV veku u doba osnivanja Novog Pazara, postojala je mala tvrđava koja je, verovatno, bila opasana rovom, zemljanim nasipom i zidom od uspravno pobodenih brvana.
Težnja za dekorativnošću
Neizbežni simbol gradaDeo Tvrđave građen je sa izvesnom težnjom za dekorativnošću. O tome svedoci venac polukruznog profila koji na visini od oko 5 metara opasuje bastion, reljefno iskesani motive lava, luka I strele, ptice I zmije. Prilikom neke kasnije dogadnje ugrađena je mermerna ploča sa uklesanom 1750 godinom.
Monumentalni bastion
Kompleks oblika trouglaOsnova ovog prostranog kompleksa, sada pretvorenog u park, ima oblik trougla. U priličnoj meri očuvan i licem okrenut prema gradu, monumentalni bastion, zidan od blokova grubo obrađenog kamena, flankira prvobitni ulaz u tvrđavu. Unutar njega, u podzemnim zonama, nalazi se tamnica.
Značajna strateška uloga
Izgradnja kamenih bedemaKada je Novi Pazar posle turskog poraza kod Beča 1683. godine dobio značajnu stratešku ulogu, to malo palisadno uvtrđenje se obezbeđuje se obezbeđuje masivnim kamenim zidovima. Predpostavlja se da su znatan deo severozapadnog zidnog platna i severna tabija nastali krajem XVII veka. Početkom XVIII veka nastavlja se sa izgradnjom kamenih bedema. Današnji izgled tvrđave je plod kasnijih dogradnji koje su preduzimane naročito za vreme Prvog srpskog ustanka i u drugoj polovini XIX veka.
Rušena i obnavaljana
Sultan Abdul AzizTvđava je više puta rušena i obnavaljana. Posle turskog poraza kod Beča (1683.g.) i austro-ugarskog prodora do Skoplja (1689 g.) turske vlasti počinju sa dogradnjom i utvrđivanjem nekadašnjeg zdanja. Rekonstrukcija je nastavljena sve do 1750.g. Za vreme sultana Abdul Aziza (1861-1876) sazidane su dve nove kule, magacin za oružje i municiju, manja džamija kao i nova kasarna.
Pouzdano se zna da su unutar tvrđave postojale dve crkve koje su porušene kao i džamija.
GALERIJA
Istraži
TVRĐAVA U CENTRU GRADA
Smeštena na uzvišenju koje sa severozapadne strane omeđava reka Raška, a sa istočne Stara čaršija, tvrđava je prevashodno služila za odbranu grada od napada. Osnovu tvrđave obrazuju tri ugaona bastiona (tabije), poligonalne osnove, različitog oblika i dimenzija.
Kula motrilja
Uz severni bedem nalazi se relativno dobro očuvana kula poznata pod imenom Stara izvidnica ili Kula motrilja, danas predstavlja simbol grada. Sagrađena je početkom XVII veka.
Od brojnih objekta koji su se nalazili u tvrđavi jedino je još sačuvana Kula Motrilja, arhitektonski lepo osmišljena i oblikovana građevina sa oktogonalnom osnovom. Kula je visoka 15 metara, u gornjoj zoni ima formirana četiri mušarabije. Korišćena je u četiri nivoa, a po zidovima su raspoređene kružne puškarnice manjih dimenzija i one pravougaonih oblika. Zidovi se završavaju profilisanim krovnim vencem iznad kojeg se blago uzdiže kosi krov, pokriven ćeramidom.
1692. godine podignuta tvrđava
Prema jednom dokumentu iz 1692. godine podignuta tvrđava, tj. „unutrašnji grad“. Šta je od objekata podignuto, u okviru tog »unutrašnjeg grada«, nije poznato.
U carskom fermanu iz 1717. godine kaže se da je novopazarska tvrđava sagrađena od kreča i kamena, ali da je tokom vremena oštećena i da je treba popraviti i dograditi. Tada je u tvrđavi popravljeno šest čardaka iznad ulaza, jedan bastion i čardak prema istoku, a izgrađeno je još sedam čardaka. Čardaci su početkom 16. veka bili zidani od kamena i imali puškarnice.
Podatak o obnovljenom bastionu, moguće da se odnosi na današnju Kulu Motrilju koja je, verovatno, podignuta na prelazu iz 17. u 18. vek. To bi značilo da se „unutrašnji grad“ 1692. godine sastojao od: palisadnih bedema, većeg broja čardaka i Kule Motrilje.
S obzirom da se unutrašnjost tvrđave koristi kao park, a da su tabije i kula samostalni objekti, ukoliko se izuzme bedem između Kule motrilje i severne tabije, ništa ne ukazuje da se radi o ostacima utvrđenog kompleksa.
Istorijat novopazarske tvrđave nije dovoljno razjašnjen. Neki istoričari smatraju da je prvo palisadno utvrđenje podigao Isa-beg Ishaković. Kako na tvrđavi nije bilo istraživanja znatnijeg obima, to ni ove pretpostavke nisu potvrđene. Brojni putopisci koji su tokom 16. i 17. veka prolazili kroz Novi Pazar, ne pominju tvrđavu. Nakon neuspele opsade Beča 1683. godine, granice Osmanskog carstva pomerene su daleko na jug, a Novi Pazar je dobio na značaju sa vojnog aspekta.
Utvrđenje sačinjavaju tri ugaone tabije – bastiona, koje su raspoređene u vrhovima približno jednakokrakog trougla, usmerenog vrhom ka severu, i kula poznata kao Stara izvidnica, ili Kula Motrilja, smeštena između severne i zapadne tabije. Kulu Motrilju i severnu tabiju povezuje kameni bedem predstavljajući jedini vidljivi ostatak ove vrste odbrambenih zidova.
Tabije imaju poligonalne osnove različitog oblika i dimenzija, otvorene su ka unutrašnjem prostoru tvrđave i gornje platforme su im ravne. Zidovi su zidani pravilnim kamenim tesanicima u redovima i vidno se šire ka spoljašnjoj strani. Najmarkantnija je severna tabija, poznata u narodu kao „bedem“, koja dominira na desnoj obali reke Raške. Na tabiju se u pravcu juga, a potom i zapada, pruža masivan zid koji je poslužio za formiranje podzemnih prostorija i smeštanje zindana (zatvora), kao i glavne ulazne kapije. Zidovi su u gornjoj zoni presečeni dekorativnim, polukružno oblikovanim vencem. Prilikom zidanja tabije na pojedinim mestima ugrađeni su tesanici sa plitkoreljefnim predstavama luka i strele, ptice i zmije, lava i dekorativnih rozeta, koji su imali za cilj da simbolički obezbede tvrđavu od napadača.
