Novi Pazar – grad sa čak 30 zaštićenih spomenika kulture
U jugozapadnom delu Srbije, u Raškom okrugu, nalazi se Novi Pazar, grad čiji svaki pedalj čuva viševekovnu istoriju. Novi Pazar je grad u kome se spajaju istok i zapad i čuva bogato kulturno nasleđe još od 15. veka kada je osnovan. Danas predstavlja nezaobilaznu destinaciju na turističkoj mapi Srbije, zahvaljujući bogatstvu kulturno – istorijskih spomenika, nestvarnim prirodnim krajolicima, ali i tradicionalnoj gastronomskoj ponudi. U nastavku teksta opisujemo pet znamenitosti ovog grada koje ne biste trebali da propustite.
Novi Pazar je smešten na obalama reke Raške, na obroncima Rogozne i Golije. Kroz istoriju je, zbog svog izuzetno povoljnog geografskog položaja, predstavljao značajno trgovačko i kulturno središte. Preko Novog Pazara prolazili su važni putevi koji su povezivali Dubrovnik, Bosnu i južno primorje sa Solunom i Carigradom. Zbog svog značaja dobio je status šehera 1468. godine i bio je jedan od najvećih gradova na Balkanu.
Grad je sredinom 15. veka zvaničnim dekretom osnovao Isa-beg Isaković pod nazivom Yeni Bazar. Grad je podignut u neposrednoj blizini srednjovekovnog naselja Trgovište, poznatog pod imenom Ras.
Novopazarska tvrđava sa Kulom motriljom – značajno odbrambeno utvrđenje i detalj sa gradskog grba
Na desnoj obali reke Raške, u centru Novog Pazara, na blagom uzvišenju i unutar prostora gradskog parka, nalaze se zidine novopazarske tvrđave. Jedan je od najznačajnijih istorijskih građevinskih kompleksa u ovom gradu. Izgrađena je po nalogu osnivača Novog Pazara Isa-bega Isakovića, neposredno nakon osnivanja grada, u šestoj deceniji 15. veka.
Na osnovu ostataka bedema, bastiona i poluzatrpanih rovova, konstatovano je da utvrđenje sačinjavaju tri ugaona bastiona – tabije poligonalne osnove, formirajući približno jednakokraki trougao, čije strane imaju dužinu od oko 200 m. Pored pomenutih tabija, na bedemima tvrđave nalazi se i kula poznata kao Stara izvidnica ili Kula motrilja, smeštena na približnoj polovini razdaljine između severne i zapadne tabije. Kulu motrilju i severnu tabiju povezuje bedem zidan kamenom, predstavljajući jedini vidljivi ostatak ove vrste odbrambenih zidova. Kula motrilja je inače, prepoznatljivi detalj sa grba Novog Pazara.
Tvrđava je u više navrata obnavljana. Posle turskog poraza kod Beča (1683) i austro-ugarskog prodora do Skoplja (1689), Novi Pazar je dobio značajnu stratešku ulogu, te se utvrđenje obezbeđuje masivnim kamenim zidovina. Turske vlasti, za vreme sultana Ahmeda II (1691–1695), počinju sa dogradnjom i utvrđivanjem nekadašnjeg zdanja. Početkom 18. veka nastavlja se sa izgradnjom kamenih bedema. Rekonstrukcija tvrđave nastavljena je sve do 1750.
Današnji izgled tvrđave je plod kasnijih dogradnji. naročito onih izvršenih za vreme Prvog srpskog ustanka i u drugoj polovini 19. veka. Za vreme vladavine sultana Abdul Azisa (1861–1876) sagrađene su dve nove kule, magacin za smeštaj oružja i municije, manja džamija i nova kasarna.
Manastir Sopoćani sa svojim remek-delima vizantijskog fresko-slikarstva
Da li ste znali da je ovaj manastir, u okviru celine Stari Ras sa Sopoćanima, upisan u UNESCO-vu listu svetske kulturne i prirodne baštine još 1979. godine?
Ova sakralna građevina potiče iz srednjovekovnog perioda i doba vladavine dinastije Nemanjića. Na zapadnom obodu doline reke Raške, pored samog njenog izvora, među visokim i nerodnim brdima s pretećim kamenim liticama, kralj Stefan Uroš I je, po ugledu na svoje slavne pretke, podigao grobnu crkvu posvećenu Svetoj Trojici.
Sopoćani su najverovatnije nastali između 1263. i 1268. godine. Naziv “Sopoćani” manastir je dobio po staroslovenskoj reči “sopot”, što znači izvor. Od nekada većeg manastirskog kompleksa koji je obuhvatao više građevina (trpezarija, konaci i sl.) do danas je očuvana samo manastirska crkva posvećena Svetoj Trojici.
Po arhitektonskoj zamisli manastirska crkva pripada raškoj graditeljskoj školi. Predstavlja tip jednobrodne bazilike sa kubetom i prostranom oltarskom apsidom, a kasnije je dozidana priprata sa visokom trospratnom kulom sa zvonikom. Crkva je zidana tesanom sigom, sa elementima koji ukazuju na romanski način gradnje.
Ono po čemu se ova sakralna građevina naročito izdvaja jeste njen živopis. Sopoćanske freske se ubrajaju u najimpresivnija ostvarenja vizantijskog fresko – slikarstva. Živopis crkve koji na monumentalan način dočarava ličnosti i događaje iz hrišćanske istorije, kroz vekove zadivljuje svojim plemenitim koloritom i savršenim crtežom.
Sopoćanske freske, dela darovitih slikara nastala u drugoj polovini 13. veka, predstavljaju vrhunac jednog klasičnog stila čije su osnovne kategorije bile harmonija i lepota.
Džamija Lejlek – Ahmed – begova džamija
Za džamiju Lejlek je vezana legenda da je ime dobila po lejlecima (rodama) koje su kod muslimana smatrane svetom pticom. Džamija Lejlek se nalazi u naselju Ćukovac i jedna je od najstarijih u gradu.
U turskim popisima iz 16. i 17. veka se pominje pod imenom Ahmed-beg džamija, što se verovatno odnosi na ime njenog ktitora. Više puta je rušena i paljena, a njena popravka, praktično druga izgradnja, potiče iz prve polovine 18. veka. O obnovi objekta govori i pridodata reč havale ispred imena prvobitnog vakifa Ahmed – bega, koja je ubeležena u ćiflemi iz 1767. godine, što u prevodu znači preinačavanje i prenošenje na drugog.
Iz jednog natpisa se vidi da je 1881. godine džamiju obnovio Salih – beg Begović, sin Hadži Ali – bega, koji je na džamiji dozidao i otvoreni trem i izgradio mekteb.
U pitanju je manja jednoprostorna kupolna građevina, sa tremom natkrivenim trima malim kupolama. Iznad glavnog, molitvenog dela džamije, približno kvadratne osnove, uzdiže se kupola bez otvora, utopljena u osmostrani tambur, a prelaz iz kvadratne osnove u kružni oblik tambura rešen je pandantifima.
Unutrašnjost je osvetljena sa po tri nisko postavljena prozora, a na strani prema tremu su dva prozora, postavljena u donjoj zoni. Fasade glavnog dela džamije su omalterisane i okrečene i samo je okvir ulaznih vrata i oko prozora izveden od obrađenog kamena.
Manastir Đurđevi stupovi – spoj vizantijskog prostornog rešenja i romanskog graditeljstva
I ovaj manastir, koji se smatra graditeljskim biserom srpske srednjovekovne države, nalazi se na UNESCO-voj listi svetske baštine, kao deo celine Stari Ras sa Sopoćanima. Đurđevi stupovi imaju izuzetno mesto u istoriji arhitekture 12. veka.
Manastir Đurđevi stupovi podigao je Stefan Nemanja, rodonačelnik dinastije Nemanjića, u prvim godinama posle stupanja na presto velikog župana, Njegova izgradnja je završena 1171. godine, a crkva je oslikana oko 1175. godine. Ovaj srednjovekovni hram posvećen Svetom Đorđu, smatra se jednim od najstarijih srpskih manastira.
Manastir Đurđevi stupovi podignut je na brdu iznad današnjeg Novog Pazara, u Starom Rasu.
Godine 1689., nakon austro-turskog rata. manastir je zapusteo i tada su poslednjih 16 monaha koji su činili bratstvo napustili manastir. Oko tri veka manastir Đurđevi stupovi je bio u ruševinama.
O posebnom značaju manastira, pored starih biografskih tekstova, svedoči i izuzetan položaj na samom vrhu istaknutog uzvišenja, kao i osobena arhitektura crkve svetog Đorđa sa dve kule- stolpa /stupa koji su dali kasniji naziv i crkvi i manastiru – Đurđevi stupovi.
Kompleks su činili crkva Sv. Đorđa, trpezarija, konaci, cisterne i zidine sa ulaznom kulom.
A sada više o arhitekturi same sakralne građevine. U pitanju je jednobrodni hram sa trodelnim oltarskim prostorom, naosom sa bočnim vestibilima i pripratom flankiranom dvema kulama. Svojim spoljnim izgledom odaje duh romanskog graditeljstva. Spoj vizantijskog prostornog rešenja i romanskog graditeljstva izrašće u originalnu simbiozu na čijim osnovama se izgradio raški graditeljski stil.
Freske, koje su danas najvećim delom oštećene, a delom prenete u Narodni muzej u Beogradu, izvedene su u najboljim tradicijama komninskog stila i znalački prilagođene arhitekturi hrama, što je naročito došlo do izražaja u jedinstvenoj kupoli elipsaste osnove. Svojom impresivnošću se izdvaja slika Sv. Đorđa na konju, koja se nalazi iznad glavnog ulaza u crkvu.
Ulazna kula je dogradnjom apside na istočnoj strani 1282/83. godine pretvorena u kapelu, koju je kralj Dragutin namenio sebi za grobnicu. Unutrašnjost kapele oslikana je freskama istorijske sadržine i portretima prvih Nemanjića. Pored njih, ističu se predstave četiri srpska državna sabora na kojima su donete značajne istorijske odluke.
Isa begov hamam – dvostruki hamam osnivača Novog Pazara
Ktitor ovog hamama bio je gorepomenuti osnivač Novog Pazara Isa – beg Isaković, početkom druge polovine 15. veka. Isa begov hamam se u pisanim izvorima prvi put pominje 1489. godine.
Ova građevina, koja se ubraja među najstarije i najznačajnije spomenike te vrste u našoj zemlji, smeštena je u Staroj čaršiji. Sa severne strane hamam je omeđen Arap džamijom, a sa zapadne trgovačkim radnjama.
Isa begov hamam. čije dimenzije iznose 23 x 26 m, pripada grupi dvostrukih hamama. On je podeljen na dva dela – muški i ženski. Svaka od ove dve celine obuhvata više prostorija: šadrvan, kapaluk (prostoriju za odmor) i nekoliko prostorija za kupanje.
Sve prostorije Isa begovog hamama leže na hipokaustu koji je neposredno povezan sa ložištem (ćul-hanom). Svaka prostorija ima bar jednu kupolu.
Duž cele južne strane hamama nalazi se uzana prostorija za grejanje vode – hazna. Uz nju je, na zapadnoj strani, prislonjena manja, veoma niska prostorija koja je služila kao rezervoar hladne vode (terezija) iz koje se keramičkim cevima (čuncima) voda razvodila do svake česme u hamamu ispod kojih su bile postavljene kurne izrađene od mermera. Kurne su bile i dekorisane u tehnici reljefa.
Prilikom obilaska Novog Pazara ne propustite da vidite i Altun Alem džamiju iz 16. veka, koja je delo čuvenog neimara Muslihudina Abdulganija i predstavlja jednu od najlepših građevina islamskog graditeljstva u Srbiji, crkvu Svetih apostola Petra i Pavla (u narodu poznatu kao Petrova crkva) koja je najstariji sakralni spomenik Slovena na Balkanu i koja, kao najstariji spomenik srpske crkvene arhitekture, u svom građevinskom organizmu sadrži ostatke i svedočanstva mnogih epoha, kao i mnoge druge znamenitosti koje će vas voditi na uzbudljivo putovanje kroz vekove.
Izvor članka: https://www.daibau.rs/clanak/1422/novi_pazar_-_grad_sa_cak_30_zasticenih_spomenika_kulture
